Jestem posłańcem

Rozmowa z Agnieszką Ścigaj, posłanką Kukiz ’15, przewodniczącą Parlamentarnego Zespołu ds. Ekonomii Społecznej oraz Podkomisji Stałej ds. Polityki Społecznej. Wywiad ukazał się na ekonomiaspołeczna.pl

Ewa Hevelke: Od ponad pół roku pracuje pani na rzecz zmian sektora społecznego w Sejmie. Jakie efekty pani widzi?

Agnieszka Ścigaj: Poprawa sytuacji w obszarze rozwoju sektora społecznego to jeden z moich priorytetów w służbie poselskiej. Demokracja nie jest idealnym ustrojem, ale dla jej prawidłowego funkcjonowania niezbędna jest budowa społeczeństwa obywatelskiego. Muszą dobrze funkcjonować organizacje pozarządowe, które są niezależne, powstają z inicjatywy obywateli i nie uzależniają się finansowo od władzy czy biznesu.

Prosty schemat: Obywatele zauważają problem, organizują się wokół niego, szukają rozwiązań, a rząd powinien kierować środki na jego rozwiązanie, skoro nie ma lepszego na to pomysłu. Jeśli będzie nami rządzić większość, to silne, niezależne społeczeństwo obywatelskie zawsze sprawowałoby kontrolę i dbało o prawa każdej mniejszości i byłoby w stanie „patrzeć na ręce” władzy.

Jak na tym tle plasuje się ekonomia społeczna?

Ekonomia społeczna to bez wątpienia ważne narzędzie w rozwoju niezależnego finansowania sektora pozarządowego czy innych obszarów aktywności społecznej. Zapowiedzi są szumne – Wicepremier Morawiecki zapowiada, że ekonomia społeczna jest ważna, ale nie ma mowy o szczegółach. Realizacja Krajowego Programu Rozwoju Ekonomii Społecznej się toczy, ale nie jest realizowany w procesie stałej i pełnej informacji. Kolejne wiadomości zdobywamy raczej w odpowiedzi na pytania, które się zadaje Departamentowi. Sektor czuje niepewność kierunków, w których rozwój zapisany w programie zmierza.

Wciąż mam nadzieję, że uda się w tej kadencji również popchnąć ważne dla sektora obszary do przodu, a ekonomia społeczna stanie się jednym z priorytetów polityki społecznej.

Pewne kwestie wyhamowały po dobrej zmianie, ale to nie znaczy, że dyskusja na temat zmian w sektorze się nie toczy.

To jest wielki sukces i jestem bardzo z tego dumna, że udało się stworzyć w tej kadencji Parlamentarny Zespół ds. Ekonomii i Przedsiębiorczości Społecznej, w którym pracuje 13 osób, reprezentantów wszystkich opcji politycznych. Staram się prowadzić go tak, by nie wkradała się tam polityka, by nie dochodziło do politycznych przepychanek. Dlatego na każdym posiedzeniu poruszamy ważny temat i zapraszamy wielu ekspertów z zewnątrz, ze strony społecznej. Właściwie to właśnie oni zgłaszają zagadnienia, a ja organizuję przestrzeń, by podjąć dyskusję.

Rolą zespołu jest edukowanie. Mam poczucie, że w Sejmie obecnej kadencji, nikt nie podjął tematu ekonomii społecznej. Czuję się za niego odpowiedzialna i dla mnie jest to absolutny priorytet. Jestem też przewodniczącą podkomisji ds. polityki społecznej i chciałabym, by posłowie ten temat znali i interesowali się nim.

Jakie to tematy?

Zaprosiłam ekspertów, którzy mówili o kierunkach rozwoju sektora pozarządowego. Tomasz Schimanek z Akademii Filantropii mówił o strategicznej mapie drogowej rozwoju sektora obywatelskiego (Posiedzenie 4, od 12:43:00). W czasie tego spotkania była obecna również pani Dyrektor Departamentu Pożytku Publicznego Agnieszka Wardęga, czyli strona rządowa. Mapa już działa, skupiła ponad 200 podmiotów. Departament rozpoczął również własne działania, podjął współpracę z organizacjami pozarządowymi – zorganizował konferencję, opracowuje Narodowy Program Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego. Dla mnie kluczowym wyzwaniem jest jednak to, że działania projektowane mapą nie łączą się z Programem.

Uważam, że istotniejsze byłoby, gdyby dyskusje nad kształtem sektora toczyły się w sektorze, a rząd był stroną wsłuchującą się w postulaty, a nie wydającą odgórne zarządzenia. Rząd może wyznaczać kierunki realizowania zasady subsydiarności, wspierania obywateli lub NGO w tym, co one uważają za słuszne. Bo to one są „na dole”. To jest świetne narzędzie, które nie pozwoli stronie rządowej oderwać się od rzeczywistości.

Wzmacniać i uniezależniać sektor może ekonomia społeczna. Ten temat też pojawił się na spotkaniu Zespołu.

Rozmawialiśmy o trudnej i kontrowersyjnej sytuacji OWESów i sposobach otrzymywania akredytacji. Podjęliśmy kroki i użyliśmy narzędzi, którymi dysponujemy: wysyłaliśmy do Departamentu Pożytku Publicznego przy MRPiPS zapytania o sytuację OWESów, zaprosiliśmy przedstawicieli różnych środowisk zaangażowanych w spór. Nagłaśnialiśmy sprawę, zwróciliśmy stronie rządowej uwagę na sytuację.

Na spotkaniu tego zespołu padły konkretne deklaracje ze strony rządowej, m.in., że nie ucierpi system finansowania ośrodków i tak się stało, że nie będą przeciągane procesy przyznania akredytacji – to również miało miejsce. Był to oczywiście przede wszystkim sukces środowiska ekonomii społecznej. Myślę, że w jakiś sposób również Zespół przyczynił się do rozwikłania sytuacji. Akredytacje zostały przyznane, OWESy są finansowane i całość idzie do przodu.

Pojawił się temat spółdzielczy

To ciekawy eksperyment polityczno–społeczny (Posiedzenie nr 4). Małe zmiany, proponowane przez stronę społeczną, środowiska spółdzielcze, ułatwią zakładanie i funkcjonowanie spółdzielni. Zmniejszyłaby się wymagana liczba członków założycieli. Tu istotne jest, by ten temat w ogóle został poddany negocjacjom. Można byłoby tę liczbę obniżyć do pięciu i w ten sposób zrównać z wymaganiami wobec spółdzielni socjalnych.

Kluczowe jest również wprowadzenie możliwości składania sprawozdań drogą elektroniczną, czyli zmiany techniczne, ale usprawniające działania spółdzielni.

Te zmiany mogą być precedensem. Od lat wiadomo, że prawo spółdzielcze wymaga zmiany. Jasne, że jest to wielka praca, która wymaga zaangażowania wielu środowisk, ale myślimy, że drobne zmiany mogą powoli otwierać furtki tym większym. Dlatego ważna jest kooperacja klubów – właśnie w sferze symbolicznej. Projekt poparli wszyscy członkowie Zespołu. Jest to pierwszy projekt poselski zgłoszony przez przedstawicieli trzech klubów Kukiz`15, PSL i Nowoczesną a PO i PiS pozytywnie się na razie do niego odnoszą. Czy się to uda – zobaczymy. Trwają rozmowy, ale większość się zadeklarowała.

A klauzule społeczne?

Niedawno zaczęła obowiązywać dyrektywa unijna. Rozgorzała dyskusja o tym, jak szeroko implementować zapisy tej regulacji. Pojawiły się dwa wątki: pierwszy dotyczył procedur stosowania klauzul społecznych, drugi – poszerzenia pakietu in-house. Proces stosowania jest zaprojektowany przejrzyście i efektywnie. Natomiast sporo kontrowersji i burzliwą dyskusję na spotkaniu Zespołu wzbudził temat drugi (Posiedzenie 3).

In-house moim zdaniem czasem może być zaprzeczeniem klauzul społecznych. One obejmują również to, by w zamówieniach publicznych zawarto punktację za godne warunki pracy, zatrudnienie na etat. Kiedy samorząd powoła spółkę i sam będzie wykonywał pewne prace, np. usługi opiekuńcze, już nie musi stosować np. wymogów zatrudnienia na umową o pracę. Mówiąc z perspektywy przedsiębiorców społecznych, na tym zapisie stracą przede wszystkim oni.

Rozszerzenie tego katalogu jest łatwym sposobem upolitycznienia. Zamiast realizacji czystych intencji, kreowania miejsc pracy dla osób potrzebujących, mogą powstawać spółki, które będą obsadzone kolegami z partii, którzy chwilowo są „w stanie spoczynku”. W praktyce może się to odbywać tak, że usługi sprzątania, czy utrzymanie dróg, będą zlecane spółkom kierowanym przez koalicjantów. Oczywiście wspaniale byłoby, gdyby wszystkie gminy miały tak czyste intencje jak np. Brzeziny i burmistrz Plura.

Jednak rzeczywistość wygląda inaczej i te możliwości będą nadużywane. Myślę tak, ponieważ mało jest samorządów, które dotychczas zakładały spółdzielnie osób prawnych, korzystając z obowiązującego prawa. Dlatego sądzę, że ewentualne zwiększenie rodzajów usług będzie służyło raczej nadużyciom. Tak by się nie stało, jeśli zapis ten mówił o tworzeniu wyłącznie podmiotów ekonomii społecznej. W obecnej sytuacji nie.

Co może pani zrobić z pozycji Zespołu?

Na pewno będziemy monitorować zapowiadane dalsze zmiany w prawie. Prace mają rozpocząć się wkrótce, tak deklarował przewodniczący Komisji Gospodarki. Bardzo chciałabym, by znalazły się tam zapisy broniące polskiego kapitału, polskiego przedsiębiorcę. Takie pojawiły się w Hiszpanii lub Niemczech. Chodzi o to, by o zamówienia publiczne mogły starać się te podmioty, które posiadają 30% zasobów kadrowych i sprzętowych w Polsce.

Zależy mi, by uniknąć wygrywania przetargów przez tzw. firmy „ teczkowe”, które często wykorzystują polskich podwykonawców za głodowe stawki. Pierwsze efekty wprowadzenia zmian i działania dyrektywy poznamy w przyszłym roku, kiedy rozstrzygnięte zostaną nowe przetargi prowadzone w oparciu o te procedury. Jeśli ludzie zaczną tracić miejsca pracy i lokalny rynek usług się będzie wypaczał, zobaczymy to od razu.

Czy Zespół zajmie się ustawą o przedsiębiorczości społecznej?

Prace nad ustawą, zgodnie z deklaracjami ministerstwa, mają rozpocząć się na nowo, pomimo istnienia dwóch projektów ustaw przygotowanych w 2013 i 2015 roku (więcej: Przedsiębiorstwo społeczne – ustawa w Sejmie). W Zespole będziemy pilnować, by projekt ustawy był szeroko konsultowany społecznie, także w Sejmie i monitorować, by nie zostały wprowadzone przepisy, które mogłyby zablokować przeprowadzenie procesu legislacyjnego. Zamierzam zadać pytanie, na jakim etapie przygotowań ustawy jest ministerstwo i jaki jest sposób jej przygotowania, jaki jest harmonogram, założenia i pomysł na konsultacje.

Od lat mówię, że sektor uzależnia się od środków unijnych. Przecież w założeniach, to miały być środki „na start”, a ciągłość powinniśmy zapewnić sami. Tymczasem po ponad dziesięciu latach, sektor wciąż nie jest stabilny. Wierzę, że ustawa i zapisane w niej definicje i udogodnienia pomogą tę równowagę uzyskać. Mówię to choćby o budzących kontrowersję podatkowych ulgach. Przez lata prowadziłam samofinansujące się przedsiębiorstwo społeczne (spółdzielnia socjalna OPOKA). Wiem, że nie zawsze finansowe wsparcie państwa jest najlepszym rozwiązaniem. Właśnie udogodnienia dają większą motywację i są moim zdaniem bardzie efektywne.

Udogodnieniom dla przedsiębiorstw społecznych stawiany jest zarzut o nieuczciwej konkurencji.

Myślę, że już dawno obaliliśmy mit o tym, że podmioty ekonomii społecznej zagrażają przedsiębiorstwom wyłącznie biznesowym. Ale też sama jestem z opcji wolnorynkowej. Uważam, że im mniej podatków tym lepiej. Tym więcej pozostaje w firmach na realizowanie inwestycji, bo oni tymi finansami lepiej czasami dysponują. A sądzę, że jeśli przedsiębiorstwom społecznym Państwo zabierze mniej niż biznesowi, to na pewno gospodarka nie zachwieje się w posadach. Podstawową różnicą jest to, że przedsiębiorstwo społeczne naprawdę ponoszą większe koszty zatrudnialności. W przypadku naszej działalności Opoki: jedna dobrze wykształcona kelnerka, efektywnie pracująca zastąpi trzy osoby zatrudnione w przedsiębiorstwie społecznym o tym samym profilu działalności. Ulgi i zwolnienia są lepszym, bo trwałym narzędziem niż dotacje.

Czego potrzebuje pani ze strony środowiska przedsiębiorczości społecznej, by móc efektywnie działać na rzecz rozwoju sektora?

Pracuję nad bazą tematów, które wymagają konsultacji i nagłośnienia. I jeśli pojawi się taki temat, chcę mieć gotowe stanowisko środowiska i sektora społecznego, by zadziałać i odpowiedzieć na pytana lub uwagi. Jeśli organizacje chciałyby współpracować przy tworzeniu takiej listy to bardzo zapraszam. Takim tematem była właśnie propozycja zmiany prawa spółdzielczego. To była propozycja strony społecznej (ANG spółdzielnia kredytodawców i Związek Lustracyjny Spółdzielni Pracy). Przesłano do mnie dokument z uzasadnieniami i eksplikacją zmian. Uważam, że jest bardzo dobry, więc propozycja ta była przedmiotem dyskusji Zespołu, następnie przejdzie drogę od komisji sejmowych, aż po laskę marszałkowską.

Środowiska pracujące w sektorze społecznym widzą, że w prawodawstwie czasami niewielkie zmiany znacznie ułatwią codzienne funkcjonowanie, warto, by zgłosiły się z takimi propozycjami. Chętnie będę ich emisariuszem, spotkam się z nimi i razem będę starała się je zrealizować. Nie mogę obiecać, że przeprowadzę każdą zmianę, ale na pewno będę próbować.

Bardzo wspierające w pracach byłoby monitorowanie prac różnych komisji pod kątem działań, które mają wpływ na sektor. Mimo najszczerszych chęci mogę czegoś nie wyłapać, ale chętnie pomogę, jeśli ktoś wyraziłby chęć uczestnictwa w spotkaniach komisji sejmowych i będę podejmować temat jeśli będzie powód do interwencji.

Zały artykuł znajduje się na http://www.ekonomiaspoleczna.pl/wiadomosc/1988317.html