Jak odżywiać dzieci? Zalecenia dawniej i dziś

Świat ciągle się zmienia, zachodzą procesy globalizacji, specjaliści co rusz zmieniają wytyczne i standardy prowadzące nas do zdrowia. Sama definicja zdrowia według Światowej Organizacji Zdrowia uległa zmianie. Według niej zdrowie to stan kompletnego, fizycznego, umysłowego i społecznego dobrostanu, a nie tylko brak choroby lub dolegliwości. Pierwsze o co pytamy podczas witania to o zdrowie, życzymy sobie też przede wszystkim zdrowia. Tego pragniemy dla siebie na wzajem i w szczególności dla naszych dzieci. Często na pierwszym miejscu ku zdrowiu stawiamy dobrze zbilansowaną i odżywczą dietę. O tyle o ile my jako dorośli samodzielnie decydujemy o tym co jemy, o tyle za zdrową dietę dzieci są w głównej mierze odpowiedzialni dorośli. Na ratunek rodzicom przychodzą dietetycy i wystandardyzowane zasady zbilansowanej diety opracowane przez Instytut Żywności i Żywienia jak Piramida Zdrowego Żywienia i Stylu Życia Dzieci i Młodzieży (4 – 18 lat).

Główne wskazania dla zbilansowanej diety to:

– spożywanie 4-5 posiłków w ciągu dnia z zachowaniem przerw nie dłuższych niż 4 godziny,

– spożywanie produktów żywnościowych zgodnie z Piramidą Zdrowego Żywienia

-zjadanie co najmniej 5 porcji różnych warzyw i owoców dziennie,

-zjadanie przynajmniej 2 porcji ryb tygodniowo,

-wypijanie co najmniej 1,5 l wody w ciągu dnia unikając słodzonych napojów,

-ograniczenie soli, szczególnie zwrócenie uwagi na niedosalanie potraw

– codzienna aktywność fizyczna

PIRAMIDA ŻYWIENIA:

Piramida Żywieniowa wyróżnia 4 podstawowe grupy produktów spożywczych jak: warzywa i owoce, produkty zbożowe, mleko i przetwory mleczne, mięso oraz ryby, jaja. Ponadto wyodrębniono w niej również tłuszcze oraz cukier i słodycze. U podstawy tego schematu wyróżniono aktywność fizyczną, zarówno tą w szkole jak i poza szkołą.

Warzywa i owoce

Produktów tych nie może zabraknąć w codziennej diecie dzieci i młodzieży. Starajmy się by były spożywane do każdego posiłku w każdej formie: przekąsek, zup, sałatek, koktajli. Dodatkowo spożycie warzyw powinno być większe niż owoców, głównie z tego względu, że te drugie zawierają więcej cukrów prostych i często są od warzyw bardziej kaloryczne. Najlepiej by warzywa i owoce dzieci zjadały w jak najprostszej formie. Co jeśli mamy niejadka, owoce jeszcze jako tako, ale warzywa to już wcale? Tradycyjne naleśnik zastąp tymi z jabłkami, nudne buraczki wzbogać o jabłko, marchewkę ocet jabłkowy, do tradycyjnych kotletów dodaj starty przesmażony seler i czarną rzepę, do placków zetrzyj odrobinę marchwi, dyni, czy cukinii, warzywa z zupy zmiksuj i zagęść nimi potrawę … itp. Internet jest pełen takich pomysłów.

Produkty pełnoziarniste

Kolejne piętro w piramidzie żywieniowej zajmują produkty zbożowe, które stanowią jedno z głównych źródeł energii dla rozwijającego się młodego organizmu. Najbardziej wartościowymi produktami zbożowymi są te z pełnego przemiału. Wprowadź do jadłospisu pełnoziarniste pieczywo, mąki pełnoziarniste żytnie i jęczmienne, kasze gryczaną, jaglaną, komosę ryżową, amarantus, jęczmienną. Pamiętajcie o pełnych ziarnach zbóż, które po ugotowaniu można podawać samodzielnie lub jako składnik surówek, kotletów zapiekanek. Ryż biały zastąp brązowym.

Pełnowartościowe białka

W okresie dojrzewania wzrasta zapotrzebowanie na pełnowartościowe białko. W zawiązku z tym w diecie należy uwzględnić nabiał, jaja, mięso oraz wędliny, włączyć też do diety ryby. Ważne by wybierać dobre sprawdzone źródła tych produktów. Ważną rolę w tej grupie odgrywają tu rośliny strączkowe, które są wspaniałym źródłem białka, witamin i minerałów (często wartość białka w roślinach strączkowych przewyższa tą pochodzącą z nabiału, czy mięsa). Strączkowe są wspaniałą bazą wszelkich past, przecierów, składnikiem sałatek i zdrowych przekąsek. Ponadto zgodnie z zaleceniami Instytutu Żywności i Żywienia poleca się, aby dzieci piły co najmniej 3-4 szklanki mleka dziennie ( to zalecenie jest tematem wielu spornych konwersacji).

Tłuszcze

Sam wierzchołek piramidy zajmują tłuszcze, które w porównaniu z innymi grupami produktów żywieniowych powinny stanowić najmniejszą część diety dzieci. Istotną zasadą dotyczącą tłuszczów jest to, aby tłuszcze zwierzęce zastąpić roślinnymi. Źródłem dobroczynnych tłuszczów w diecie są również orzechy i nasiona (sezamu, dyni, słonecznika, lnu, czarnuszki)

JAK TO BYŁO KIEDYŚ?

Wskazówki i rady dotyczące żywienia dzieci zaczęły rozpowszechniać się w Polsce od drugiej połowy XVI w. Rozpowszechniane były wśród mieszczan i szlachty, nie docierały jednak na chłopską wieś. Zapiski były umieszczane m. in. w wydawanych w XVI i XVII w. herbariach (zielnikach o charakterze lekarskim), traktatach o wychowaniu, w osiemnastowiecznych traktatach obyczajowych i przepisach, a u schyłku XVIII i w XIX w. w pamiętnikach oraz pracach na temat zwyczajów i obyczajów polskich. Źródła te dostarczają informacji na temat rodzaju, niekiedy ilości produktów i przyrządzanych z nich pokarmów zalecanych dzieciom w różnym wieku. Trochę podobnie jak dziś są to zarówno instrukcje niezmienne: wynikające z wielowiekowego doświadczenia, z tradycji lub przesądów, jak i opinie zmieniające się: modyfikowane wraz z postępem i nowszą wiedzą.

Wiek dzieci dzielono na 3 grupy:

– dzieci w wieku do 2 lat (w okresie niemowlęctwa)

Niemowlęta aż do drugiej połowy XVIII w. zalecano przede wszystkim karmić piersią – mlekiem matki lub mamki. Mamki powinny być o łagodnym usposobieniu, „mierna, nie gniewliwa” i unikać pokarmów powodujących u dzieci wzdęcia, nie pić alkoholu, czy kawy. Dzieci powinny być przystawiane do piersi w określonych godzinach. Mleko powinno też mieć smak słodki, nie za kwaśny lub gorzki.

– w wieku do lat 7 (dzieci małych)

Jedzenie dzieci w tym wieku było dość monotonne. Opierało się głównie na polewkach i kleikach jak dla niemowląt nie karmionych piersią, czyli mleka koziego lub krowiego rozcieńczonego wodą i osłodzonego, lub papki z chleba, gotowanego z masłem z dodatkiem soli. Podawano też polewki z chleba żytniego, pszennego i piwa. Popularne były też kasze (tatarczana, jęczmienna i jagły) na mleku, rosół z kurcząt, niektóre owoce (jabłka i gruszki) i warzywa (kapusta). Podobnie jak dzisiaj najlepszym napojem dla dzieci była woda. Dzieci chłopskie natomiast karmione były tym, co jedli dorośli, tj. grochem, kapustą, kluskami.

– od 7 do 16 lat (dzieci starszych i młodzieży).

Dzieci w tej grupie wiekowej spożywały pokarmy „większe i twardsze”. Posiłki zawierały mięso, ryby, jarzyny, gęste kasze. Podkreślano dbałość w przygotowywaniu zróżnicowanych posiłków zwłaszcza dla młodzieży uczącej się.

Stanisław Czernicki tak pisał w w „Compendium ferculorum”: „kuchmistrz bardzo siła umieć powinien, a zgoła we wszystkich rzeczach, którekolwiek do życia ludzkiego należą, powinien mieć experiencyją, a przynajmniej wiadomość, tak zdrowym jako i chorym wygadzając”. W tym ujęciu staropolski kuchmistrz był doświadczonym znawcą ludzkiego życia i wszelkich życiowych problemów, był odpowiedzialny za zdrowie swojego pana, jego rodziny i gości. Dawniej słowo zdrowy często było zastępowane słowem „posilający”. Za zdrowe uznawano to co pożywne. Już wtedy nadawano ogromną wagę temu co spożywano.

Z uwagi na szalejące wtedy w Europie zarazy, dzieci zawsze były narażone, bardziej niż dorośli, na choroby. Dużą rolę odgrywało również panujące w tamtych czasach niedożywieni i głód, co skutkowało obniżoną odpornością na choroby.

Jeżeli osesek szczęśliwie przeżył czas porodu i uniknął odwodnienia, bądź przegrzania, narażony był na zaburzenia przewodu pokarmowego ( biegunka niemowlęca, zatrucia, salmonella, zakażenia robakami) głównie ze względu na źle przechowywaną żywność .

Niebezpieczne okazywały się tak banalne dolegliwości, jak kolki czy ząbkowanie.

Tak jak i dzisiaj, dzieci łapały przeziębienia, miały gorączkę, katar i kaszel. Choroby takie jak ospa, czerwona, koklusz, świnka, czy różyczka często kończyły się kalectwem lub śmiercią.

Pamiętajmy, iż w medycynie bardzo późno, bo dopiero pod koniec XVIII w. oddzielnie zajęto się medycyną wieku dziecięcego. Termin pediatria pojawia sie dopiero w 1872 roku. W 1782 drukiem pojawiły się „ Rady dla matek względem zapobieżenia różnym słabościom i chorobom, którym dzieci od urodzenia swego podlegać mogą” Teodora Tomasza Weichardta.

ZŁOTY ŚRODEK

Obecnie często zapominamy, że na nasze zdrowie wpływa nie tylko stan fizyczny jednak również stan umysłowy, emocjonalny i duchowy. Czas byśmy wybierając się na spacer poza pojedynczymi drzewami nauczyli się widzieć las.

Zalecenia i standardy żywieniowe zmieniają się pod wpływem czasu, też pod wpływem ruchów gospodarczych, politycznych czy trendów, jak również w zależności od przyjętej filozofii życia. Zasady filozofii powszechnie przyjętych w Europie czy Makrobiotyki, Ajurwedy, Kuchni 5 Przemian będą różniły się od siebie.

Zauważyć w tym jednak można wiele wspólnych cech:

– dzieci potrzebują świeżo przyrządzonych, urozmaiconych odżywczo i kolorystycznie, a przede wszystkim przygotowanych z miłością posiłków

– dzieci powinny spożywać posiłki regularnie i w spokoju (nie w pośpiechu biegnąc do przedszkola, czy w trakcie zabawy na placu zabaw)

– nieodpowiednie dla dzieci są posiłki ciężkie o słodkim, kwaśnym i słonym smaku (szczególnie kupowane jako gotowe do spożycia)

– ważnymi elementami zdrowej diety dla dzieci są gotowane warzywa, lekkostrawne zboża, słodkie świeże owoce lub owoce suszone

– świeże, prawdziwe mleko krowie lub kozie powinno być włączone do jadłospisu, powinno być jednak spożywane oddzielnie

– owoce cytrusowe powinny być podawane dzieciom w niewielkich ilościach.

– powinno się unikać zimnych, suchych i chemicznie przetworzonych potraw, jak również spożywania w nadmiarze chleba, ciastek ze sklepu, jak też wszystkich konserwowanych produktów z dodatkiem emulgatorów i substancji poprawiających smak i kolor.

– Pamiętajmy o tym, że dobrze skomponowany pisiłek powinien być dostosowany do klimatu i określonej pory roku, jak również do naszego samopoczucia.

– w trakcie spożywania posiłku podaruj dziecku czas, uwagę i zrozumienie, ponieważ przy stole nie tylko fizycznie trawiony jest posiłek, lecz również pozytywne emocje i nastroje.

– zaangażuj dzieci w tworzenie jadłospisu, w ten sposób unikniesz z ich strony niezadowolenia lub braku apetytu na daną potrawę.

Najważniejszym pożywieniem dla dzieci jest miłość przyprawiona ciepłem i wyrozumiałością.

Pamiętajmy by w tym wszystkim zachować umiar i równowagę. Przywiązywanie zbyt dużej uwagi do zdrowej diety może przynieść tyle szkodliwych efektów co sama niezdrowa dieta. Dzieci, a w szczególności od 4 roku życia, nie chcą czuć się prowadzone i kontrolowane przez nikogo. Bunt 4 latka, 6 latka, nastolatka to czas gdy dzieci wypróbowują swoje granice niezależności, budują własne relacje i przyjaźnie z rówieśnikami, ujawniają swoją osobowość i psychikę. Naciski i nakazy ze strony rodziców w ich wymagania smakowo-żywieniowe mogą doprowadzić do nierównowagi emocjonalno-energetycznej.

Często jako dorośli stajemy w sytuacji, w której z uporem egzekwujemy w dziecku zjedzenie pożywnej zupy z pietruszką lub zastępujemy zdrowy posiłek frytkami z keczupem na rzecz świętego spokoju. Zapewne wypośrodkowanie takich sytuacji jest wymagając, jednak „złoty środek” jest chyba najlepszym rozwiązaniem. Zrezygnujmy z gotowych zupek, sosów w proszku, w słoiku bo jakkolwiek producenci przekonują nas o ich naturalnym składzie nic nie zastąpi pełnych energo zbóż, warzyw, owoców, ziół i roślin strączkowych.

– wprowadź żywność organiczną, ze sprawdzonych źródeł, najlepiej od lokalnych dostawców. Jajka od kur z chowu ściółkowego, mleko, warzywa i owoce od sprawdzonych hodowców. Takie produkty są pełnowartościowe i nie potrzebujemy ich wtedy w dużych ilościach.

– nudną owsiankę zamień w pyszne śniadanie, dodając do niej rodzynki, orzechy laskowe, kakao, migdały lub startego banana lub gruszkę, ugotuj ją na mleku roślinnym, migdałowym lub ryżowym, wzbogać miodem, syropem klonowym, ryżowym, czy z agawy.

– polub się z różnymi aromatycznymi przyprawami: cynamon, kardamon, imbirem, goździkami, czerwony pieprzem, kurkumą. Możesz je dodawać zarówno do deserów, jak i do koktajli, jogurtów, zup, sosów (poprawiają też apetyt). Wprowadź takie przyprawy jak: majeranek, tymianek, oregano, cząber, rozmaryn.

– figi, daktyle, morele, śliwki różnego rodzaje bakalie, orzechy, pieczone jabłka – to naprawdę smaczne dodatki i przekąski.

– sięgnij po cenne „superfood”, listę produktów znajdziesz tez w poście na naszej stronie facebook Inicjatywa Łącznik

Pamiętajmy, że stres, przemęczenie, brak odpoczynku, zła jakość powietrza i wody mocno wpływają na kondycję naszego dziecka.

Oprócz dobrze zbilansowanej diety, może nawet najważniejszym pożywieniem dla dzieci jest miłość przyprawiona ciepłem i wyrozumiałością, zapewnienie dziecku miłości, uwagi i dobrych warunków do rozwoju emocjonalnego.

WIEM CO JEM.

Pamiętaj, że prawidłowe odżywianie ma wpływ nie tylko na Twoje zdrowie tu i teraz, lecz także na Twoją przyszłość. Dzięki prawidłowej diecie możesz uniknąć obecnie, a także w dorosłym życiu, takich chorób, jak: nadciśnienie, zawał, cukrzyca czy nawet nowotwory.

Młodym ludziom warto przypominać, że jesteśmy tym co zjemy – również każdą myślą, wypowiedzianym słowem, nie tylko zjedzonym posiłkiem.

Projekt „Edukacja w Inicjatywie Łącznik” sfinansowany jest ze środków budżetu Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego

Zdjęcia: https://pixabay.com/pl/

Źródła:

ZASADY PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA DZIECI I MŁODZIEŻY – Zespół Lecznictwa Otwartego (zlo-jaworzno.pl)

Zasady prawidłowego żywienia dla młodzieży – Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej (pzh.gov.pl)

Żywienie dzieci w wieku szkolnym (dietetycy.org.pl)

Jak odżywiać dzieci według ayurvedy unikając „wojny domowej”? (mantra.pl)

Potrawy dla dzieci – smaczne dodatki (a-ajurweda.pl)

Zdrowa kuchnia staropolska (wilanow-palac.pl)

Dziecko i choroby (wilanow-palac.pl)

Dzieciom potrawa bardzo użyteczna, czyli dawne zalecenia czym karmić dzieci. (wilanow-palac.pl)