Zmiana ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu

Dotychczas obowiązująca ustawa różnicowała pod względem obowiązków fundacje i stowarzyszenia. Wśród instytucji wymienionych jako „instytucje zobowiązane” (czyli takich, które muszą stosować szczególne procedury przewidziane tą ustawą) wymieniała wszystkie fundacje, ale nie wszystkie stowarzyszenia. Jeżeli chodzi o stowarzyszenia, to zobowiązanymi były tylko te, które przyjmowały płatności w gotówce o wartości równiej, lub większej niż 15.000 euro (także w przypadku, kiedy do przyjęcia gotówki w takiej wysokości doszło w drodze więcej niż jednej operacji).

Nowa ustawa zrównuje fundacje i stowarzyszenia. I jedne i drugie stają się podmiotami zobowiązanymi, w takim zakresie w jakim przyjmują lub dokonują płatności w gotówce o wartości równej lub przekraczającej równowartość 10.000 Euro (czyli około 43.000 złotych). Chodzi o pojedynczą operację, lub kilka operacji „które wydają się ze sobą powiązane.”

W praktyce oznacza to więc w zasadzie, że większość fundacji zostaje wyłączona spod obowiązków przewidywanych ustawą w podobny sposób, jak do tej pory były wyłączone stowarzyszenia. Wydaje się bowiem, że tylko niewielkiej grupy podmiotów może dotyczyć sytuacja otrzymania 40 tysięcy w gotówce - nawet jeżeli będzie to miało miejsce w ramach kilku transakcji. Warto natomiast zwrócić uwagę na nieprecyzyjne określenie zawarte w ustawie.

Pierwszy problem może stanowić sformułowanie: „operacje, które wydają się być ze sobą powiązane” – nie wiadomo, co to dokładnie oznacza, owe powiązanie operacji może podlegać różnym interpretacjom, zwłaszcza, jeżeli przepis zawiera sformułowanie „wydają się być”. 

Drugi problem - analogiczny do tego, który już istniał pod rządami poprzedniej ustawy - dotyczy tego, w którym momencie powstają dla organizacji wymienione ustawą obowiązki. Chodzi o to, czy organizacja staje się zobowiązana już przez sam fakt, iż może teoretycznie otrzymać kwotę wymienioną ustawą, czy dopiero wtedy, kiedy ją realnie otrzyma.

W 2010 roku pytanie w tej sprawie skierowała do Ministerstwa Finansów Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego (FRSO) i uzyskała informację korzystną dla stowarzyszeń. Wynikało z niej, iż większość organizacji nigdy nie stanie się podmiotami zobowiązanymi. Ministerstwo przychyliło się do stanowiska, zgodnie z którym stowarzyszenie staje się instytucją obowiązaną w momencie przyjęcia pierwszej wpłaty gotówkowej przekraczającej kwotę wymienioną ustawą. Ministerstwo wskazało, że jeżeli stowarzyszenie jest organizacją nieprzyjmującą płatności w gotówce przekraczające wartość wskazaną ustawą, to nie jest instytucją zobowiązaną. Zauważyło jednak także, iż: „przyjęcie powyższego założenia w działalności stowarzyszenia powinno znaleźć odzwierciedlenie w dokumentach wewnętrznych regulujących jego działalność, aby wynikało z nich jednoznacznie, czy stowarzyszenie jest, czy nie jest instytucją zobowiązaną”. 

FRSO wskazywało więc, że organizacje powinny umieścić w swoim statucie lub polityce rachunkowości zapis o treści: „stowarzyszenie nie może przyjmować płatności w gotówce w kwocie równej, lub przekraczającej równowartość … złotych.” Wygląda więc na to, że w tej chwili – przez analogię - takie sam zapis mogą wprowadzić do swoich dokumentów także fundacje i w ten sposób zwolnione byłoby z obowiązku wprowadzania skomplikowanych procedur przewidzianych ustawą.

Zapisy o nieprzyjmowaniu płatności w gotówce przekraczających określona wartość, które znajdą się w dokumentach wewnętrznych organizacji pozarządowych (zarówno fundacji, jak i stowarzyszeń) powinny spowodować, że NGO nie będą zmuszone stosować się do regulacji o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy. Trzeba jednak pamiętać, że mamy do czynienia z nową regulacją, i nie ma jeszcze ostatecznej pewności, że opisane i zalecane tu zabezpieczenie będzie w każdym przypadku skuteczne.

Nowa ustawa utrzymała także zasady obowiązujące pod rządami poprzedniej ustawy – iż „instytucją zobowiązaną” jest każdy podmiot prowadzący działalność w zakresie gier losowych, zakładów wzajemnych, gier w karty i gier na automatach w rozumieniu ustawy o grach hazardowych. Jeżeli więc organizacja chce prowadzić loterie fantowe, to nie będzie wyłączona z obowiązku stosowania procedur przewidzianych ustawą. 

Co muszą robić instytucje zobowiązane?

Niestety wiele. Obowiązki związane z przeciwdziałaniem praniu pieniędzy i zapobieganiu terroryzmowi szczegółowo opisane są w nowej ustawie. Większość z nich nie różni się od tego, co przewidywała ustawa poprzednia, istnieją jednak pewne różnice, które muszą uwzględnić organizacje. Nie wystarczy więc, że NGO ma polityki i dokumenty, które przygotowało pod rządami ustawy poprzedniej - trzeba je przejrzeć pod kątem dostosowania do nowych przepisów. 

Lista obowiązków jest długa. Rozpoczyna się od obowiązku rozpoznania ryzyka prania pieniędzy. Należy stosować środki bezpieczeństwa finansowego (z art. 34 ustawy), do których należy m.in. zbieranie różnych danych o klientach, ich identyfikacja i weryfikacja tożsamości. Ustawa przewiduje możliwość stosowania uproszczonych środków bezpieczeństwa w przypadkach „w których ocena ryzyka (…), potwierdziła niższe ryzyko prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu”, ale także środków „wzmożonych” w przypadkach wyższego ryzyka. Instytucje zobowiązane muszą mieć wewnętrzną procedurę w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (art. 50). Jednym z obowiązków jest też przeszkolenie pracowników „wykonujących obowiązki związane z przeciwdziałaniem praniu pieniędzy” (art. 52 ustawy). Może to być zarówno szkolenie wewnętrzne, jak i zewnętrzne.  

Zupełnie nowym obowiązkiem jest obowiązek przygotowania procedur w zakresie whistleblowingu. Ustawa stanowi, iż instytucje zobowiązane, więc także NGO, muszą opracować procedury zgłaszania przez pracowników oraz inne osoby rzeczywistych oraz potencjalnych naruszeń przepisów z zakresy przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Procedury te muszą zapewniać osobom zgłaszającym anonimowość.  

Warto zaznaczyć, że ustawa weszła już w życie (13 lipca 2018 r.), także wszystkie jej przepisy już teraz obowiązują organizacje. 
 

Kto kontroluje realizację przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy?

Ustawa wymienia dwie instytucje będące „organami administracji rządowej właściwymi w sprawach przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu”: ministra właściwego do spraw finansów publicznych oraz Generalnego Inspektora Informacji Finansowej.  Działania zapisane w ustawie - takie jak np. blokada rachunku, sprawowanie kontroli nad przestrzeganiem przepisów, nakładanie kar – prowadzone będą przez Generalnego Inspektora.  

Zarówno minister finansów jak i Generalny Inspektor powinni być  również źródłem wyjaśnień i interpretacji przepisów. To do nich powinny więc zgłaszać się organizacje pozarządowe mające wątpliwości czy i jak stosować ustawę o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu.

Ustawa z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, zobacz tekst w: Internetowy System Aktów Prawnych Kancelarii Sejmu, sejm.gov.pl 

Autorka teksu: Małgorzata Łojkowska; Artykuł  pochodzi z portalu organizacji pozarządowych ngo.pl